Kiến trúc nhà 3 gian 2 chái là một loại hình kiến trúc nhà ở truyền thống của nước ta với những nét đặc trưng về cả kiến trúc và công năng. Thiết kế nhà gỗ 3 gian 2 chái với vẻ đẹp mộc mạc, khiêm nhường, thoáng mát mà rất tiện nghi, rộng rãi, nhà 3 gian 2 chái ngày nay vẫn còn được yêu thích và duy trì hình dáng ấy trong những ngôi nhà hiện đại bê tông cốt thép. Sự thay đổi đó phù hợp với sự phát triển của thời đại và là điều hiển nhiên.

Những ngôi nhà truyền thống có từ lâu đời ở nước ta hiện nay vẫn còn tồn tại nhưng khá ít, tuy nhiên những cái tên gọi cho những kiểu nhà truyền thống thì vẫn còn quen thuộc đối với mỗi người dân Việt Nam. Nhắc đến kiến trúc truyền thống thì không thể bỏ qua những cái tên như nhà 3 gian, nhà 3 gian 2 chái, nhà 5 gian 2 chái Có lẽ phổ biến nhất vẫn là gian nhà 3 gian 2 chái là ngôi nhà truyền thống ở vùng nông thôn. Với kiến trúc đơn giản, hài hòa, kiến trúc nhà 3 gian 2 chái truyền thống hiện vẫn còn được yêu thích và đặc biệt là phù hợp với không gian yên bình ở sân vườn nông thôn. Vậy hiểu thế nào là nhà 3 gian 2 chái ?

Nhà 3 gian 2 chái hiểu theo ngôn ngữ hiện đại là nhà gồm có 3 căn phòng, cơi nới thêm 2 phòng nhỏ ở 2 đầu hồi, các phòng (gian) cân xứng hài hòa gọi là 3 gian 2 chái. Nói theo ngôn ngữ truyền thống thì đây là kiểu nhà 3 gian 4 mái với 2 mái phụ 2 đầu hồi gọi là 2 chái nhà. Mỗi chai nhà gồm có một hàng cột quân (có thể thêm một hàng cột hiên), các hàng cột này xoay vuông góc với hàng cột trong các gian chính.

Định nghĩa theo công năng thì nhà 3 gian 2 chái là kiểu nhà có gian chính giữa là nơi thờ cúng gồm 1 bàn thờ tổ tiên, bên dưới là sập, phản, hay tủ chè, gian bên cạnh làm buồng ngủ, và 1 gian bên nữa để bàn ghế tiếp khách và đặt 1 giường phía trong cho con cái. Hai chái là 2 phòng nhỏ ở đầu nhà, đây là phòng ngủ nhỏ hoặc là nơi cất chứa lương thực, đồ đạc. Thường thì 3 gian chính sáng và rộng hơn 2 chái.

- Nhà 3 gian 2 chái truyền thống thường xây bằng vật liệu mộc mạc như gỗ, tre, nứa, lá.thường là tận dụng những vật liệu sẵn có ở địa phương, những gia đình khá giả sẽ xây thêm bằng gạch tuynel 2 lỗ, cát, vôi, đất sét không nung, bùn trộn rơmchứ không có vữa hồ như bây giờ, tuy nhiên chủ yếu gỗ là vật liệu chính. Thường thì kiến trúc nhà 3 gian 2 chái truyền thống sẽ sở hữu kiến trúc rất mộc mạc, giản dị của Bắc Bộ.

- Kiến trúc mặt tiền: Phần mặt tiền của ngôi nhà 3 gian 2 chái rộng thường 15 đến hơn 20m kéo dài (nên thường gọi là nhà ngang) được xây bằng gạch thô rồi quét vôi đơn giản. Mỗi gian có 1 cửa ra vào, cửa chính ở giữa, cửa cũng làm bằng gỗ. Còn 2 chái thì có 1 cửa ngách và mỗi chái có 1 cửa sổ. Màu sắc mặt tiền chủ yếu là màu vôi trắng và màu gỗ quét màu xanh hoặc để màu gỗ tự nhiên đơn giản, nhẹ nhàng, mộc mạc. Hiên nhà có khoảng rộng khoảng 1 đến 1.2m.

- Kiến trúc mái nhà: Kiến trúc nhà 3 gian 2 chái có thể là lợp ngói đỏ truyền thống, ngói âm dương đối với nhà khá giả hoặc có thể lợp bằng lá nhìn chung với nhà 3 gian có thể là nhà 2 mái nhưng khi có thêm 2 chái thì chắc chắn là nhà 4 mái, 2 mái đầu hồi kích thước nhỏ hơn 2 mái chính. Mái nhà lợp trên khung vì kèo bằng gỗ đơn giản, với mái lá thì thường sẽ lợp 2 lớp cho chắc chắn.

- Thiết kế tường bao cho những ngôi nhà với 3 gian 2 chái truyền thống chính là hệ tường gạch cao hoặc hàng rào gỗ đẹp cổ điển kết hợp dây leo. Thêm vào đó là cổng sắt (đối với nhà xây tường gạch bao) và cổng bằng gỗ sang trọng có mái che (với nhà có hệ thống tường rào gỗ đẹp mắt). Ở thiết kế này, ngôi nhà sẽ toát lên sự mộc mạc, gần gũi và thân thiện với mọi người.

- Vật lý kiến trúc nhà 3 gian 2 chái:

Thông gió tự nhiên, tường và mái nhà thường trùm kín nhà do mưa rất nhiều, hơn nữa cửa đi và cửa sổ mở rất ít do an ninh ngừa trộm cắp nên chiếu sáng tự nhiên rất tối và kém sáng sủa, nhà ở thường hướng nam (đón gió nồm thổi mát vào mùa hè) và 2 chái phụ ở 2 đầu nhà sẽ là hướng đông tây chống hơi nóng mặt trời sáng và chiều. Trồng cây: trước nhà trồng cau (cau để đón gió nam mát) sau nhà trồng chuối (lá chuối ngăn bớt gió bấc lạnh mùa đông).

- Về kết cấu khung nhà:

Mặc dù về kiến trúc ngoại thất mộc mạc đơn giản nhưng nếu làm bằng gỗ lợp ngói thì kết cấu cũng tương đối phức tạp và yêu cầu độ chính xác cao. Nhìn chung kết cấu của kiến trúc nhà 3 gian 2 chái bao gồm: Cột nhà, Xà nhà, Câu đầu, kẻ, rường, bẩy,con lợn, các loại xà nằm ngoài khung, các kết cấu mái Vì vậy để dựng một căn nhà gỗ đòi hỏi tay nghề cao và kinh nghiệm lâu năm.

Khung sườn gỗ, mộng và lỗ mộng (không dùng đinh), vì kèo gỗ đòn tay, rui mè, đòn vong, cột kê tán (không móng, cừ) tùy theo điều kiện địa lý mà có thể nhà có kết cấu nâng sàn, nửa nhà sàn nửa nền đất hay trên nền đất nhưng không có lầu hay nhiều tầng. Mái nhà thường có độ dốc cao do hay dùng lá, tranh, ngói.(dốc lớn hơn 45 độ).